Ekonomi gazetesinin 8 Mayıs 2025 tarihli sayısında yer alan iki haber başlığı, işletmelerin süreğen katma değer sorununa dikkat çekiyor. "Ekonominin temel sorunu katma değer üretememek" ve "Mobilya üretiminin her halkasında katma değere odaklanmalıyız" başlıkları, bu konunun ne kadar önemli olduğunu vurguluyor. Peki, bu sorun neden kronikleşmiş durumda ve işletmeler bu konuda ne gibi adımlar atmalı?

Katma Değer Üretiminde Neden Zorlanıyoruz?

Denizli Sanayiciler ve İş İnsanları Derneği (DESİAD) Başkanı Nuri Turgut'un belirttiği gibi, sanayimiz ağırlıklı olarak fason üretime dayalı. Bu durum, katma değerin düşük kalmasına neden oluyor. Turgut, üretim anlayışımızın yeniden yapılandırılması gerektiğini vurguluyor. Ancak bu yeniden yapılandırma ne zaman gerçekleşecek? Pink Floyd'un "Time" şarkısında dediği gibi, zaman hızla akıp gidiyor ve biz hala başlangıç atışını kaçırmış durumdayız.

İşletmelerde klasik finansal raporlama döneminin ardından, çevresel, sosyal ve yönetişimsel (ESG) raporlamaya geçiş yapılması gerekiyor. Küresel Raporlama Girişimi (GRI) gibi modeller, işletmelerin sürdürülebilirlik performanslarını değerlendirmelerine yardımcı oluyor. GRI raporlaması, işletmelerin ekonomik, çevresel ve sosyal etkilerini kapsamlı bir şekilde analiz etmeyi amaçlar. Bu sayede, işletmelerin katma değer yaratma potansiyelleri daha net bir şekilde ortaya konulabilir.

• GRI 101: Temel esaslar standardı
• GRI 102: Genel açıklamalar standardı
• GRI 103: Yönetim yaklaşımı standardı
• GRI 200 serisi: Ekonomik standartlar
• GRI 300 serisi: Çevresel standartlar
• GRI 400 serisi: Sosyal standartlar

Katma Değerin Kaynağı Nerede?

Ekonomi yazınında sıkça bahsedilen 'Gülümseme Eğrisi' yaklaşımına göre, tasarım ürünün toplam katma değerinden giderek daha büyük bir pay almaktadır. Bu nedenle, işletmelerin tasarım ve inovasyona yatırım yapmaları büyük önem taşıyor. Felsefesiz bir yaklaşım ile anlam geometrisi oluşturmak mümkün değildir. Bu konuda İsmail Tunalı hocamızın kitabını okumak, işletmelere yeni bir bakış açısı kazandırabilir.

Katma değerin anası nerede danası nerede ortaya çıkıyor? Sorusunun cevabı aslında çok basit: İnovasyon, tasarım, sürdürülebilirlik ve verimlilik. İşletmelerin bu alanlara odaklanarak katma değerlerini artırmaları mümkün.

Bir işletmenin başarısını sadece kâr odaklı değil, hem verimlilik (katma değer) hem de sürdürülebilirlik odaklı değerlendirmek gerekiyor. Kâr-Zarar tablosuna bakarken Gönül Dilek'in dizeleriyle "Ben seni / Normal zamanlarımda değil / Şuursuz anlarıma denk geldin de sevdim" diyebiliriz. Ancak katma değer tablosuna baktığımızda, "Az kalsın yüzüm gülüyordu / Bağışlayın efendim / Bazen haddim ve hakkım olmayan şeylere teşebbüs ettiğim oluyor böyle / Cahillik işte" diyerek, katma değerin önemini ve zorluğunu vurgulayabiliriz.

Sonuç olarak, işletmelerin süreğen katma değer sorununu aşmaları için üretim anlayışlarını yeniden yapılandırmaları, ESG raporlamasına geçiş yapmaları, tasarım ve inovasyona yatırım yapmaları ve sürdürülebilirlik odaklı bir yaklaşım benimsemeleri gerekiyor. Aksi takdirde, zaman hızla akıp gidecek ve işletmeler başlangıç atışını kaçırmaya devam edecek.